Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy vào dạy học bài “Địa lí một số ngành công nghiệp“ – Địa lí 10, chương trình GDPT 2018, để phát triển phẩm chất năng lực học sinh (Áp dụng cả 3 bộ SGK mới)

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT QUỲNH LƯU 1 
 SÁNG KIẾN KHOA HỌC GIÁO DỤC 
Đề tài: 
VẬN DỤNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO KẾT HỢP SƠ ĐỒ 
TƯ DUY VÀO DẠY HỌC BÀI: ĐỊA LÍ MỘT SỐ NGÀNH CÔNG NGHIỆP 
 – ĐỊA LÍ 10, CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018, ĐỂ PHÁT TRIỂN PHẨM 
 CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH 
 (LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ) 
 Giáo viên thực hiện: Hồ Thị Nga 
 Tổ chuyên môn: Khoa học xã hội 
 Điện thoại: 0396938647 
 Năm học: 2022 – 2023 
 1.1 Đối với giáo viên12 
 1.2 Đối với học sinh..18 
 2. Tổ chức vận dụng Hoạt động TNST kết hợp SĐTD vào dạy 
 học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 – CTGDPT 2018....18 
 2.1 Xác định mục tiêu cần đạt..18 
 2.2 Xây dựng kế hoạch tổ chức dạy học với HĐTNST và SĐTD20 
 2.2.1 Bảng mô tả các năng lực cần phát triển theo 4 cấp độ.20 
 2.2.2 Xây dựng bộ câu hỏi và bài tật theo định hướng phát triển 
 Phẩm chất năng lực...23 
 2.3 Kế hoạch vận dụng hoạt động TNST và SĐTD vào dạy học bài: 
 Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 – CTGDPT 2018..29 
 2.4 Giáo án thể nghiệm.32 
 Chương III. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của đề tài..52 
 1. Mục đích khảo sát.52 
 2. Nội dung và phương pháp khảo sát..52 
 2.1 Nội dung khảo sát...52 
2.2 Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 53 
 3. Đối tượng khảo sat55 
 4. Kết quả khảo sát55 
 4. 1 Kết quả khảo sát sự cấp thiết của các giải pháp được đề xuất.55 
 4.1.1 Kết quả số liệu thu được qua khảo sát Google form....55 
 4.1.2 Kết quả điểm trung bình qua phần mềm R..56 
 4.1.3 Nhận xét về sự cấp thiết của giải pháp đề ra58 
 4.2 Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp được đề xuất59 
 4.2.1 Kết quả số liệu thu được qua khảo sát Google form59 
 4.2.2 Kết quả điểm trung bình qua phần mềm R..59 
 4.2.3 Nhận xét về tính khả thi của giải pháp đề ra61 
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN 
 GV : Giáo viên 
 HS : Học sinh 
 HSG : Học sinh giỏi 
 KTĐG : Kiểm tra đánh giá 
 THPT : Trung học phổ thông 
 PTNL : Phát triển năng lực 
 SGK : Sách giáo khoa 
 HĐTNST: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo 
 SĐTD: Sơ đồ tư duy 
 CTGDPT : Chương trình giáo dục phổ thông 
 SKKN : Sáng kiến kinh nghiệm 
 PPDH : Phương pháp dạy học 
 PTDH : Phương tiện dạy học 
 được kiến thức về các ngành công nghiệp mà qua đó còn định hướng phát triển 
được phẩm chất năng lực cho học sinh. Đồng thời để các em thấy được những ngành 
công nghiệp này có sự phát triển như thế nào ở địa phương em đang sinh sống, việc 
phát trển những ngành kinh tế này đã mang lại lợi ích gì cho quê hương, có những 
vấn đề nào đặt ra cần lên tiếng, cần xử lí. Bên cạnh đó các ngành công nghiệp lại 
đặt trong tổng hòa cả nền kinh tế nên cần có phương pháp khái quát hóa, sơ đồ tư 
duy hóa phù hợp để học sinh dễ dàng lĩnh hội kiến thức, phát triển phẩm chất năng 
lực toàn diện 
 Qua thực tế dạy học Địa lí nhiều năm ở bậc THPT, đã dự giờ rất nhiều đồng 
nghiệp khi dạy bài Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10 THPT, tôi thấy phần 
lớn các giáo viên chỉ mới dạy theo phương pháp truyền thống như vấn đáp, thuyết 
trình là chủ yếu, việc hướng dẫn tổ chức để học sinh đưa tư liệu tìm hiểu trải nghiệm 
từ thực tế sản xuất kinh doanh ở địa phương vào bài học để lĩnh hội được kiến 
thức, phát triển phẩm chất và năng lực chưa nhiều; có rất ít đề tài sáng kiến kinh 
nghiệm hướng dẫn một cách khoa học, chi tiết các hoạt động trải nghiệm sáng tạo 
và sử dụng sơ đồ tư duy cho bài học này. Do đó kiến thức các em nắm được sau khi 
học bài này còn mang tính sách vở thiếu tính liên hệ thực tế, các ngành công nghiệp 
khi trình bày vào vở, lên bảng còn rời rạc thiếu tính lên kết và chưa thể hiện được 
sự liên hệ với thực tiễn sản xuất kinh doanh ở địa phương, phẩm chất năng lực của 
học sinh vì vậy cũng chưa phát triển toàn diện. Với những lí do trên tôi thực hiện 
đề tài: “Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy vào dạy 
học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10, chương trình GDPT 2018, 
để phát triển phẩm chất năng lực học sinh” với mong muốn góp phần nâng cao 
chất lượng dạy học của bản thân, tạo điều kiện để phẩm chất năng lực học sinh được 
phát triển toàn diện. Từ đó đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới căn 
bản, toàn diện của ngành giáo dục nước nhà. 
1.2. Tính mới của đề tài 
 Đề tài đã đề xuất được cách thức chuẩn bị, soạn giảng, tổ chức trải nghiệm sáng 
tạo bằng cách cho HS đóng vai, trải nghiệm thực tế một số cơ sở sản xuất kinh 
doanh ở địa bàn huyện Quỳnh Lưu để đưa vào bài học; đề xuất cách thức tổ chức 
các bước dạy học trên lớp có kết hợp Hoạt động trải nghiệm sáng tạo với Sơ đồ tư 
duy trong việc dạy - học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp. Cách thức tổ chức 
dạy học này với bài: Địa lí một số ngành công nghiệp là hoàn toàn mới và sáng 
tạo chưa có giáo viên nào vận dụng, vừa đáp ứng chuẩn kiến thức, vừa phát triển 
phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh, lại vừa khắc phục được một số hạn 
chế khi chỉ tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo đơn thuần hoặc sử dụng Sơ đồ 
tư duy đơn thuần như các hình thức dạy học truyền thống trước kia. 
 Vì vậy các kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo để giáo 
viên Địa lí triển khai nội dung dạy học theo hướng Vận dụng Hoạt động trải nghiệm 
sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy khi dạy về các nội dung có tính liên hệ thực tiễn cao, 
bài học gồm nhiều nội dung có mối liên hệ với nhau để phát triển toàn diện phẩm 
 2 
 - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng hoạt động trải nghiệm 
sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh 
trong dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 – CTGDPT 2018. 
 - Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo và sơ đồ tư duy để tích cực hóa hoạt 
động nhận thức, phát huy năng lực của HS trong việc nâng cao chất lượng dạy học 
bài: Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10 CTGDPT 2018. 
- Tổ chức khảo sát các giáo viên dạy môn Địa lí ở các trường THPT Quỳnh Lưu 1, 
THPT Quỳnh Lưu 2, THPT Hoàng Mai, THPT Hoàng Mai 2 để thấy được tính cấp 
thiết và tính khả thi của đề tài. 
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. 
3.1. Đối tượng nghiên cứu 
 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phương pháp dạy học dựa trên Hoạt động trải 
nghiệm sáng tạo và Kĩ thuật dạy học sơ đồ tư duy đối với HS lớp 10 khi dạy học 
bài: Địa lí một số ngành công nghiệp. 
3.2. Phạm vi nghiên cứu 
 Đề tài tập trung nghiên cứu khả năng vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo và 
sơ đồ tư duy để dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp (Địa lí 10 CTGDPT 
2018) để tích cực hóa hoạt động nhận thức và phát huy phẩm chất năng lực của HS. 
 Tiến hành nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm đối với HS lớp 10 tại trường THPT 
Quỳnh Lưu 1 và gửi đề tài để khảo cho GV các trường bạn để khảo sát tính khả thi 
và cấp thiết. 
 Sự thành công của đề tài sẽ là tài liệu bổ ích, thiết thực cho các em HS và thầy cô 
trong học tập và giảng dạy môn Địa lí; có thể tham khảo để tiến hành với những nội 
dung chuyên đề có tính tích hợp khác. 
4. Phương pháp nghiên cứu. 
 - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: 
Tiến hành nghiên cứu tài liệu liên quan đến đề tài như khai thác đầy đủ các kênh 
thông tin trong SGK đồng thời khai thác từ phương tiện thông tin đại chúng, các tài 
liệu sách báo, các trang thông tin mạng. 
 - Phương pháp thu thập, xử lí thông tin để xây dựng nội dung nghiên cứu. 
 - Lên kế hoạch và tổ chức trải nghiệm các cơ sở công nghiệp tại địa phương liên 
quan đến bài học. 
 - Hướng dẫn vẽ sơ đồ tư duy. 
 - Soạn giảng, tổ chức thực nghiệm, rút kinh nghiệm: 
 - Phương pháp thống kê: thông qua các cuộc trao đổi thảo luận lấy ý kiến của đồng 
nghiệp, ý kiến của HS sau tiết thực nghiêm bằng phiếu. Từ đó tổng hợp rút ra kết 
luận và đề xuất các kiến nghị 
 4 
 HĐTNST được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường phổ 
thông; được tổ chức trong hoặc ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp và có mối 
quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Các em được chủ động tham gia vào 
tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế đến chuẩn bị, thực hiện và đánh 
giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân. Từ 
đó, hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng lực cần thiết. 
 * Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học gồm các 
bước sau: 
Bước 1: Giới thiệu hoạt động trải nghiệm, mục đích hoạt động. Trước khi tiến hành 
tổ chức hoạt động, giáo viên cần giới thiệu cho học sinh về hoạt động các em sẽ 
tham gia như tên hoạt động, mục tiêu của hoạt động, nội dung, hình thức hoạt động, 
các cách thức đánh giá kết quả học tập giáo dục thông qua hoạt động. Đây là giai 
đoạn quan trọng cần thiết, giúp học sinh xác định rõ những yêu cầu cần thực hiện từ 
đó chuẩn bị tâm thế sẵn sàng tham gia hoạt động. 
Bước 2: Phổ biến nhiệm vụ trải nghiệm cho học sinh. 
Đây là bước rất quan trọng khi tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Khi tiến hành 
giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên cần: 
- Truyền đạt một cách rành mạch, rõ ràng, đầy đủ, bao gồm cả nội dung nhiệm vụ 
lẫn thời gian, địa điểm hoặc yêu cầu; giáo viên nên nêu rõ nhiệm vụ được thực hiện 
theo hình thức cá nhân hay nhóm, và cần thiết thì tiến hành chia nhóm luôn. 
- Giáo viên lắng nghe ý kiến phản hồi từ học sinh. Nếu các em có thắc mắc, giáo 
viên cần giải đáp rõ ràng. 
- Có thể gợi ý, đề xuất một số phương án về hoạt động trải nghiệm nếu học sinh cảm 
thấy khó hiểu hay không có ý tưởng. 
- Trong giai đoạn phổ biến nhiệm vụ, giáo viên cần nhắc nhở học sinh sẽ ghi chép 
lại các yếu tố quan trọng liên quan như: đối tượng thực hiện nhiệm vụ, thời gian, địa 
điểm thực hiện, lực lượng mời tham gia hoạt động (nếu có), thời điểm tương tác giữa 
GV và HS trong quá trình diễn ra hoạt động. Các nhiệm vụ trải nghiệm phải có sự 
bàn bạc và thống nhất giữa GV và HS, đảm bảo từng HS hiểu rõ nhiệm vụ. 
Bước 3: Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Sau khi đã phổ biến tốt nhiệm vụ 
hoạt động, giáo viên tổ chức cho học sinh tiến hành trải nghiệm. Trong giai đoạn 
này, HS phải được tham gia trải nghiệm theo cá nhân hoặc theo nhóm để sáng tạo 
và chiếm lĩnh kiến thức trong quá trình tham gia thực hiện nhiệm vụ. Khi học sinh 
tham gia hoạt động trải nghiệm, giáo viên cần chú ý quan sát để đảm bảo một số vấn 
đề sau: 
- Các học sinh hoặc nhóm học sinh đều tham gia trải nghiệm, không có học sinh 
“chầu rìa”. Các em đều tham gia thảo luận, chia sẻ, đóng góp ý kiến, tập trung vào 
hoạt động diễn ra. 
 6 
 vấn đề sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực thẩm mĩ và các 
năng lực chuyên biệt. 
1.3 .Dạy học bằng Sơ đồ tư duy 
 SĐTD còn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map) là phương pháp 
được đưa ra như là một phương tiện mạnh để tận dụng khả năng ghi nhận hình ảnh 
của bộ não. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết, để tổng hợp một vấn đề ra thành một 
dạng của lược đồ phân nhánh. Phương pháp này được phát triển vào cuối thập niên 
60 của thế kỷ XX bởi Tony Buzan, giúp ghi lại bài giảng mà chỉ dùng các từ then 
chốt và các hình ảnh. Cách ghi chép này nhanh, dễ nhớ và dễ ôn tập hơn. 
 Phương pháp này khai thác khả năng ghi nhớ và liên hệ các dữ kiện lại với nhau 
bằng cách sử dụng màu sắc, một cấu trúc cơ bản được phát triển rộng ra từ trung 
tâm, chúng dùng các đường kẻ, các biểu tượng, từ ngữ và hình ảnh theo một bộ các 
quy tắc đơn giản, cơ bản, tự nhiên và dễ hiểu. Việc nhớ và gợi lại thông tin sau này 
sẽ dễ dàng, đáng tin cậy hơn so với khi sử dụng kỹ thuật ghi chép truyền thống. Việc 
thiết kế sơ đồ là theo mạch tư duy của mỗi người. 
 Việc ghi chép thông thường theo từng hàng chữ khiến chúng ta khó hình dung 
tổng thể vấn đề, dẫn đến hiện tượng đọc sót ý, nhầm ý. Còn SĐTD tập trung rèn 
luyện cách xác định chủ đề rõ ràng, sau đó phát triển ý chính, ý phụ một cách logic. 
 SĐTD có ưu điểm: Dễ nhìn, dễ viết; kích thích hứng thú học tập và khả năng 
sáng tạo của HS; phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não; rèn luyện cách xác 
định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic 
 SĐTD sẽ giúp HS: Sáng tạo hơn; tiết kiệm thời gian; ghi nhớ tốt hơn; nhìn thấy 
bức tranh tổng thể; phát triển nhận thức, tư duy. 
Tùy vào đặc thù bài học mà GV có thể sử dụng: Sơ đồ hình cây, SĐTD 5W1H.... 
- Các bước để tạo nên một Sơ đồ tư duy: 
Bước 1: Xác định nội dung chính, đặt nội dung chính ở trung tâm của tờ giấy trắng. 
Bước 2: Dùng một hình ảnh hay bức tranh cho ý tưởng trung tâm. 
Bước 3: Sử dụng màu sắc khác nhau cho các nội dung. 
Bước 4: Nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm, và nối các nhánh cấp hai, cấp 
ba với nhánh cấp một và cấp hai, v.v... để tạo nên sự liên hệ lẫn nhau. 
Bước 5: Vẽ nhiều nhánh cong hơn đường thẳng. 
Bước 6: Dùng những hình ảnh xuyên suốt. Bởi vì giống như hình ảnh trung tâm, 
mỗi hình ảnh cũng có giá trị của một ngàn từ. Vì vậy, nếu ta chỉ có mười hình ảnh 
trong Bản đồ Tư duy của mình thì nó đã ngang bằng với mười nghìn từ của những 
lời chú thích. 
 Việc kết hợp cùng lúc các phương pháp tổ chức HĐTNST và kĩ thuật dạy học 
SĐTD vào bài học chính khóa sẽ tạo nên sự hứng thú rất lớn từ phía HS, bởi những 
 8 
 Nội dung 
 TT Trường Đã từng Chưa từng Có mong Không 
 tham gia tham gia muốn mong muốn 
 1 THPT Quỳnh Lưu 1 45/200 155/200 190/200 10/200 
 22,5% 77,5% 95% 5% 
 2 THPT Quỳnh Lưu 2 0/200 200/200 184/200 16/200 
 0% 100% 92% 8% 
 3 THPT Hoàng Mai 0/200 200/200 180/200 20/200 
 0% 100% 90% 10% 
 4 THPT Hoàng Mai 2 0/200 200/200 170/200 30/200 
 0% 100% 85% 15% 
 Biểu đồ: Kết quả khảo sát HS các trường trên địa bàn về việc 
 vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và sơ đồ tư duy vào 
 dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 -
 CTGDPT2018
 250
 200
 150
 100
 50
 0
 Sĩ số Đã từng tham gia Chưa từng tham gia Có mong muốn Không mong muốn
 THPT Quỳnh Lưu 1 THPT Quỳnh Lưu 2 THPT Hoàng Mai THPT Hoàng Mai 2
- Kết quả trên cho thấy: 
 + Tỉ lệ học sinh được trải nghiệm phương pháp vận dụng Hoạt động trải nghiệm 
sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy khi học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 
10 – CTGDPT 2018 không cao. Điều đó cho thấy việc thực hiện kết hợp hai phương 
pháp giáo dục này ở các trường chưa được quan tâm. 
+ Phần lớn học sinh các trường đều có mong muốn nguyện vọng được học bài: Địa 
lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 – CTGDPT 2018 bằng phương pháp kết hợp 
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo với Sơ đồ tư duy để có cơ hội phát triển năng lực, 
phẩm chất của bản thân. 
 10