Sáng kiến kinh nghiệm Tạo hứng thú học tập, phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hoạt động khởi động trong dạy học môn Khoa học tự nhiên, SGK mới

 (xem học sinh đã có được kiến thức gì liên quan đến bài học), tạo hứng thú cho học 
sinh, tạo ra tình huống có vấn đề để dẫn dắt HS vào phần hình thành kiến thức mới.
 1.1.2. Kỹ thuật cơ bản khi xây dựng hoạt động Khởi động.
 Với phương pháp dạy học truyền thống, khởi động chỉ bằng một vài câu dẫn 
nhập nên không mất nhiều thời gian. Với hình thức đổi mới phương pháp dạy học 
theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ngay từ hoạt động khởi động, đo đó 
khởi động cần tổ chức thành hoạt động để học sinh trực tiếp tham gia nên sẽ cần 
lượng thời gian nhiều hơn. Do đó khi xây dựng kịch bản cho hoạt động khởi động 
giáo viên cần lưu ý không lấy những nội dung không thiết thực với bài học, tránh 
lấy những nội dung mang tính chất minh họa mà cần cụ thể: sử dụng nội dung bài 
học để khởi động, sao cho trong khởi động sẽ bao quát được nội dung bài học, qua 
đó giúp GV biết được học sinh đã có kiến thức gì trong bài mới và chưa biết gì để 
khai thác sâu vào những nội dung học sinh chưa biết (điều này có thể sẽ khác nhau 
ở từng lớp nên giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời để phù hợp với đối tượng 
học sinh ở các lớp).
 Hoạt động khởi động là bước “Thực hiện các động tác nhẹ trước khi thực 
hiện công việc” nên việc khởi động cũng cần nhẹ và sinh động để tạo sự hấp dẫn 
cho học sinh. Việc đặt câu hỏi hay tình huống khởi động cần chú ý tạo được hứng 
thú cho học sinh: Để học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu 
hỏi hoặc tham gia vào các tình huống khởi động. Câu hỏi/tình huống đưa ra ở phần 
này cũng cần có nhiều mức độ trong đó nhất thiết phải có câu dễ học sinh nào cũng 
có thể trả lời được. khi các em trả lời được sẽ phần nào sẽ cảm thấy vui vẻ, thích 
thú để tạo tâm lý tốt khi vào bài học.
 Ở mỗi hoạt động khởi động đều xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu 
tình huống nào đưa ra học sinh cũng giải quyết được thì các em sẽ không có hứng 
thú tìm hiểu kiến thức mới, không kích thích được trí tò mò và nhu cầu học tập một 
cách chủ động và tích cực của các em. Do đó bên cạnh câu hỏi dễ cần có một 
lượng nhất định các câu hỏi khó liên quan đến nội dung bài học, đòi hỏi học sinh 
phải tư duy, phải chủ động khai thác kiến thức mới thì mới trả lời được. Nếu trong 
hoạt động khởi động giáo viên tìm ra được tình huống khó nhưng lại hấp dẫn, kích 
thích trí tò mò của các em thì dù là học sinh khá giỏi hay học sinh trung bình, học 
sinh yếu cũng sẽ có nhu cầu tìm hiểu để trả lời. Từ đó dẫn các em vào bài học một 
cách tư nhiên, không gò bó mà các em tự giác, tích cực học tập để giải quyết cái 
khúc mắc đã được đưa ra từ tình huống ban đầu.
 Khi áp dụng tổ chức hoạt động khởi động cho tất cả các tiết học ở các lớp thì 
giáo viên nên lưu ý: Kế hoạch hoạt động đã xây dựng cần có sự điều chỉnh cho phù 
hợp với đặc điểm học sinh của từng lớp; tránh việc xây dựng một tình huống cố 
 2 VÍ DỤ - BÀI 1: PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ NĂNG HỌC TẬP MÔN KHOA 
HỌC TỰ NHIÊN 
 Tôi cho học sinh xem đoạn video về 8 bí ấn ly kỳ và thú vị về mặt trăng
Chuyển giao nhiệm vụ học tập
GV đặt vấn đề: Môn KHTN là môn học về các sự vật và hiện tượng trong thế giới 
tự nhiên nhằm hình thành và phát triển các năng lực KHTN: nhận thức KHTN, tìm 
hiểu tự nhiên và vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào cuộc sống. Để học tốt môn 
KHTN các em cần sử dụng những phương pháp và kĩ năng nào?
Thực hiện nhiệm vụ học tập
- Sử dụng đoạn video và hướng dẫn học sinh thực hiện nhiệm vụ.
- HS liệt kê các phương pháp và kĩ năng mà em biết để học tốt môn KHTN qua 
kinh nghiệm hay các phương tiện.
Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận
- Cá nhân HS báo cáo 
- GV ghi nhận các kết quả của HS (ở một góc bảng). GV dẫn dắt vào bài Để kiểm 
chứng kết quả các bạn đưa ra đã chính xác chưa, cùng tìm hiểu nội dung cụ thể của 
bài học hôm nay.
 VÍ DỤ - BÀI 6: GIỚI THIỆU VỀ LIÊN KẾT HÓA HỌC
Tôi cho học sinh xem video về “Liên kết hóa học” trước khi vào dạy bài mới 
Chuyển giao nhiệm vụ học tập: 
Quan sát đoạn video về “Liên kết hóa học” của các đơn chất và hợp chất trả lời các 
câu hỏi sau:
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1.
1/ Hình nào là đơn chất? Hợp chất?
2/ Khi tạo thành các đơn chất, hợp chất số electron lớp ngoài cùng của các nguyên 
tố bằng bao nhiêu?
3/ Khi các nguyên tử kết hợp với nhau thứ gì giữ các nguyên tử lại với nhau ở dạng 
“kết hợp”? Có những dạng “kết hợp” nào giữa các nguyên tử? 
Thực hiện nhiệm vụ học tập: 
- Giao theo cặp đôi hoặc nhóm thảo luận. Thời gian 5 phút.
- Biện pháp cần hỗ trợ quan sát học sinh giải đáp thắc mắc câu 1,2; dự kiến các 
mức độ hoàn thành nhiệm vụ theo yêu cầu câu 1,2.
Báo cáo, thảo luận: 
+ Gọi nhóm trưởng thuyết trình bài của nhóm, nhóm khác nhận xét và bổ sung 
những ý mới của nhóm.
+ Nội dung/yêu cầu để học sinh ghi nhận là phân biệt được đơn chất và hợp chất. 
Số electron lớp ngoài cùng các nguyên tử trong đơn chất, hợp chất.
 4 KWL là sơ đồ liên hệ các kiến thức đã biết liên quan đến bài học, các kiến thức 
muốn biết và các kiến thức học được sau bài học.
 VÍ DỤ-BÀI 3: NGUYÊN TỐ HÓA HỌC 
- GV phát phiếu học tập KWL và yêu cầu học sinh thực hiện cá nhân theo yêu cầu 
viết trên phiếu.
- GV gọi ngẫu nhiên học sinh trình bày đáp án, mỗi HS trình bày một nội dung 
trong phiếu, những HS trình bày sau không trùng nội dung với HS trình bày trước. 
- GV liệt kê đáp án của HS trên bảng.
- GV giới thiệu thành phần các nguyên tố trong cấu tạo nên vỏ trái đất và cấu tạo 
nên cơ thể người.
Vậy nguyên tố hóa học là gì chúng được kí hiệu thế nào chúng ta cùng tìm hiểu bài 
học hôm nay. Bài 3. NGUYÊN TỐ HÓA HỌC
 d. Khởi động bằng hình thức tổ chức trò chơi
Mục tiêu: Trò chơi giúp cho hoạt động dạy học trở nên sôi nổi, cuốn hút, giúp học 
sinh rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin, khả năng phản xạ nhanh, sự sáng tạo, nâng cao 
tinh thần đoàn kết và sự tương tác giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo 
viên. Rất nhiều trò chơi ngoài mục đích đó còn có thể ôn tập kiến thức cũ hoặc dẫn 
dắt các em vào hoạt động tìm kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. 
Hoặc có những trò chơi giúp các em vận động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, 
giảm bớt những áp lực tâm lý do tiết học trước gây ra.
Cách thực hiện: Giáo viên có thể tổ chức các trò chơi để đi vào bài mới bằng cách 
chia nhóm hoặc cá nhân tham gia.
 VÍ DỤ-BÀI 4: Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học tôi sử 
dụng trò chơi Ai nhanh hơn
Giao nhiệm vụ học tập
- Yêu cầu học sinh hoạt động nhóm (Mỗi nhóm 6 bạn) thảo luận thống nhất kết quả 
trên giấy A4: Em hãy sắp xếp 18 tấm thẻ vào các ô trong bảng theo quy luật nhất 
định?
Thực hiện nhiệm vụ học tập
- Các nhóm thảo luận bài tập trong phiếu học tập và thực hiện gắn thẻ theo yêu cầu 
của giáo viên.
- Giáo viên hướng dẫn, hỗ trợ: Quan sát các nhóm hoạt động, hỗ trợ các cá nhân 
hoặc nhóm gặp khó khăn. 
Báo cáo, thảo luận
- GV yêu cầu đại diện nhóm lên bảng trình bày.
- HS các nhóm quan sát, lắng nghe, nhận xét.
Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
 6 Một tiết dạy thu hút được sự chú ý, kích thích được sự tò mò tìm hiểu của 
học sinh phải xuất phát ngay từ đầu tiết dạy để tạo nên hứng thú học tập cho học 
sinh trong suốt quá trình diễn ra tiết học. Tuy nhiên trên thực tế và hầu hết giáo 
viên khi thiết kế kế hoạch dạy học thường chỉ làm theo hình thức giới thiệu qua 
một chút để vào bài, như vậy sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian dành cho hoạt động 
khai thác kiến thức mới, không lo lắng nhiều về vấn đề thiếu thời gian, cháy giáo 
án do đó tiết học tương đối khô khan, thiên về lý thuyết và giảng giảng mà thiếu 
di sự hợp tác tích cực của học sinh; ngay từ bước vào bài học sinh đã có tâm lý thụ 
động chờ giáo viên dẫn dắt nội dung và truyền thụ một chiều, từ đó sẽ khó tạo tâm 
lý để các em sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt động tiếp 
theo của bài học.
*Về phía học sinh.
 Tâm lý của học sinh nhìn chung không quan tâm và hứng thú nhiều vì phải 
học rất nhiều môn, nhiều kiến thức trong một buổi học. Khi vào tiết học thì quá 
trình dẫn dắt và định hướng bài học của giáo viên còn khô khan, chưa tạo được sự 
hứng thu để thu hút các em vào bài học; việc truyền thụ kiến thức của giáo viên 
còn nặng về lý thuyết, nội dung thiếu sinh động, hấp dẫn nên càng làm cho các em 
quan tâm.
 Qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, tôi nhận thấy vai trò của việc đổi mới 
phương pháp dạy học theo hướng tích cực, phát huy tính sáng tạo của học sinh là 
rất quan trọng, và việc đổi mới cần quan tâm, chú trọng thực hiện ngay từ khâu vào 
bài để bài học sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn hơn. Trên thực tế điều này chưa được 
quan tâm đúng mức.
 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng 
Nguyên nhân về phía giáo viên giảng dạy.
* Nguyên nhân khách quan:
 Chương trình môn KHTN hiện tại ở các môn học còn tương đối dài, giáo 
viên còn gặp khó khăn trong việc xây dựng phân phối thời gian cho phù hợp để 
dành nhiều thời gian cho hoạt động khởi động.
 Chương trình kiểm tra hiện nay còn phân bổ số điểm tương đối nhiều cho 
việc ghi nhớ, do đó giáo viên khi dạy còn áp lực nhiều về việc cung cấp đủ kiến 
thức cho học sinh, để học sinh có đủ kiến thức cơ bản đáp ứng cho việc kiểm tra 
kiến thức thường xuyên và định kì.
 Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là phương pháp dạy học đã 
được nói đến nhiều trong vài năm trở lại đây, tuy nhiên hiện nay để có được những 
tiết học thực sự đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh để giáo 
viên có thể tham khảo và học hỏi; giáo viên chủ yếu dựa vào kiến thức và kỹ năng 
 8 thường không tổ chức hoạt động khởi động vì nhiều lí do: lo lắng vì thời gian 
không đủ cho kiến thức bài dạy; không biết tổ chức như thế nào; sợ hoạt động gây 
ồn ảnh hưởng lớp học khác...Vì vậy, trong quá trình dạy, dù rất cố gắng, nhiều giáo 
viên cũng không thể lôi kéo sự tập trung của học sinh, hiệu quả giờ học bị giảm 
sút. Hoặc có tổ chức hoạt động khởi động nhưng cách làm cũ, có nghĩa là giáo viên 
chỉ dẫn dắt để vào bài mới chứ chưa thực sự tạo ra một hoạt động khởi động đúng 
nghĩa.
 Nội dung cải tiến của sáng kiến kinh nghiệm “Tạo hứng thú học tập, phát 
huy tính tích cực chủ của học sinh thông qua hoạt động khởi động trong dạy học 
môn KHTN” nằm ở một số điểm trọng tâm sau:
 - Định hướng giáo viên tìm ra những hình thức, phương pháp để tổ chức 
hoạt động khởi động có hiệu quả thay cho các hình thức vào bài mà lâu nay hầu hết 
các giáo viên đều sử dụng.
 - Giúp cho giáo viên thực sự có những giải pháp để phát huy tính tích cực 
của học sinh qua hoạt động khởi động có liên quan trực tiếp tới quá trình học tập 
môn KHTN cấp THCS.
 - Giúp giáo viên tiếp cận cụ thể hơn với một hoạt động dạy học trong chuỗi 
các các hoạt dạy học phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ 
GD&ĐT.
 - Giúp giáo viên dạy bộ môn KHTN ở trường THCS không ngừng trau dồi 
kiến thức về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực chủ động 
của học sinh, để dạy bộ môn của mình tốt hơn đạt kết quả cao hơn.
 - Gây hứng thú học tập, phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học 
sinh đối với bộ môn KHTN.
 1.4. Khả năng áp dụng của sáng kiến
 Với việc vận dụng các giải pháp nhằm tạo hứng thú học tâp, phát huy tính 
tích cực của học sinh qua hoạt động khởi động trong giờ học KHTN ở trường 
THCS tôi nhận thấy đề tài có hiệu quả thiết thực trong việc đổi mới phương pháp 
giảng dạy môn KHTN. Từ kết quả và ý nghĩa của đề tài, tôi nhận thấy giải pháp 
đưa ra không những vận dụng tốt ở các lớp cá nhân tôi thực hiện giảng dạy mà có 
thể nhân rộng mô hình này đến tất cả các GV bộ môn KHTN cũng như các GV 
khác nhằm tạo hứng thú học tập bộ môn, phát huy tính tích cực của học sinh trong 
các môn học; góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của mỗi giáo viên đồng thời 
cũng giúp học sinh chủ động hơn trong học tập, trong việc tìm hiểu kiến thức, và 
đó cũng là tiền đề cần thiết để hình thành các kỹ năng sống tích cực cho học sinh 
THCS.
 1.5. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
 10 Tỉ lệ % 
 TT Nội dung khảo sát Kết quả khảo sát GV đánh 
 giá
 Thực hiện khởi động
 1 - Có x 100
 - Không
 Cơ sở tiến hành khởi động
 - Xuất phát từ nội dung bài học x 100
 - Từ nội dung liên quan đến nội 
 2 dung bài
 - Từ các nội dung liên quan đến tên 
 bài
 - Từ nguồn khác
 Mục tiêu của khởi động
 - Kiểm kê kiến thức của học sinh x 100
 3 - Tạo ra hứng thú cho học sinh x 100
 - Tạo ra “tình huống có vấn đề” để 
 vào bài x 100
 Hình thức khởi động thường dùng
 - Tổ chức thành hoạt động x 100
 4
 - Dẫn dắt
 - Khác
 Người thực hiện Khởi động
 5 - Giáo viên
 - Học sinh x 60
 - Giáo viên và học sinh x 40
 Mức độ thu hút HS của khởi động
 - Mức độ cao x 80
 6 - Mức độ TB x 20
 - Mức độ thấp
 Hiệu quả của khởi động
 - Hiệu quả cao x 80
 7
 - Hiệu quả trung bình x 20
 - Hiệu quả thấp
b. Kết quả khảo sát học sinh.
 Số lớp được khảo sát là 4 lớp với 140 học sinh. Kết quả khảo sát như sau:
 Bảng 2: Khảo sát học sinh.
 Số HS khảo 
 TT Nội dung khảo sát sát Tỉ lệ %
 Em có học bài và chuẩn bị bài trước khi 
 đến lớp không 140 100
 1 - Thường xuyên 98 69.3
 - Thỉnh thoảng 31 22.4
 - không 11 8.3
 2 Em có quan tâm đến khởi động tiết học 140 100
 12 MỘT VÀI HÌNH ẢNH KHỞI ĐỘNG TRONG TIẾT DẠY
 14