Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng kênh hình trong dạy học Lịch sử vào hoạt động hình thành kiến thức nhằm nâng cao chất lượng học tập cho học sinh Lớp 6 (bộ sách Chân trời sáng tạo)

 2
 ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN LÝ SƠN
 TRƯỜNG THCS AN HẢI
 SÁNG KIẾN
 SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VÀO HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC NHẰM NÂNG CAO
 CHẤT LƯỢNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH LỚP 6.
 Lĩnh vực: Lịch sử.
 Tên tác giả: NGUYỄN TẤN PHÚ.
 GV môn : GDCD- Sử.
 Lý Sơn, tháng 02/2023 4
 1. PHẦN MỞ ĐẦU.
 1.1. Lý do chọn sáng kiến.
 Trong dạy học lịch sử, nguyên tắc trực quan là một trong những nguyên tắc 
cơ bản của lý luận dạy học nhằm tạo cho học sinh những biểu tượng và hình thành 
các khái niệm trên cơ sở quan sát hiện vật đang học hay đồ dùng trực quan minh 
họa về sự vật. U-sin-xki gọi “ nguyên tắc trực quan là cách học không chỉ dựa 
vào lời nói, mà còn dựa vào những hình ảnh cụ thể mà học sinh trực tiếp thu nhận 
được
 Theo số liệu của UNESCO: “ Khi nghe, học sinh chỉ nhớ 15% thông tin, khi 
nhìn không ai nói gì học sinh chỉ nhớ 25%, khi nghe và nhìn học sinh sẽ nhớ 65% 
thông tin”. Kênh hình trong dạy học nói chung, phân môn Lịch sử nói riêng ở 
trường phổ thông là phương tiện trực quan quan trọng chứa đựng, chuyển tải 
thông tin của giáo viên trong quá trình dạy học nhất là trong hoạt động trọng tâm 
của bài học- hoạt động hình thành kiến thức.
 Hoạt động hình thành kiến thức là một trong 4 hoạt động học của học sinh 
trong một tiết học, một bài học hoặc một chủ đề học tập. Đây là hoạt động chiếm 
thời lượng và là quan trọng nhất của tiết học. Hoạt động này thường đề cập bốn 
nội dung là mục tiêu của hoạt động; nội dung của hoạt động; sản phẩm của hoạt 
động và tổ chức thực hiện hoạt động với trình tự 4 bước.
 Mục đích của hoạt động hình thành kiến thức là giúp học sinh lĩnh hội được 
kiến thức, kỹ năng mới và đưa các kiến thức, kỹ năng mới vào hệ thống kiến thức, 
kỹ năng của bản thân. Để giúp học sinh xây dựng kiến thức mới của bản thân trên 
cơ sở đối chiếu kiến thức, kinh nghiệm sẵn có với những hiểu biết mới trên cơ sở 
đó tạo nên biểu tượng lịch sử.
 Kênh hình là một trong những phương tiện dạy học mang thông tin cần 
chuyển tải cho học sinh dưới dạng hình ảnh( động hoặc tĩnh) theo những cách 
thức sư phạm phù hợp với mục tiêu dạy học. Hay nói cách khác, kênh hình là hệ 
thống hình ảnh hình vẽ, tranh ảnh, biểu bảng, sơ đồ và đồ thị, lược đồ và bản đồ, 
video clip về các sự kiện, hiện tượng lịch sử... mang nội dung của kiến thức cần 6
 1.2. Mục đích, nhiệm vụ của sáng kiến.
 1.2.1. Mục đích của sáng kiến.
 Khẳng định vai trò, ý nghĩa của kênh hình trong dạy học Lịch sử qua hoạt 
động hình thành kiến thức cho học sinh.
 Khai thác, sử dụng kênh hình trong hoạt động hình thành kiến thức ở một 
vài bài học cụ thể trong chương trình phân môn Lịch sử lớp 6, đồng thời giúp học 
sinh lớp 6 hình thành các biểu tượng lịch sử qua kênh hình trong dạy học phân 
môn Lịch sử của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 bằng lược đồ, sơ đồ, 
phim tài liệu, tranh ảnh về chân dung nhân vật và các sự kiện lịch sử dân tộc và 
thế giới.
 1.2.2. Nhiệm vụ của sáng kiến.
 Tìm hiểu thực trạng của học sinh trong khối lớp 6 trong quá trình học tập 
phân môn Lịch sử tại nhà trường, các hoạt động học tập nhất là trọng tâm hoạt 
động hình thành kiến thức trong hoạt động học của học sinh.
 Cách thức khai thác, phân loại và sử dụng kênh hình trong hoạt động hình 
thành kiến thức nhằm cải thiện và nâng cao hứng thú, chất lượng học tập phân 
môn Lịch sử.
2. NỘI DUNG
 2.1. Thời gian thực hiện.
 Sáng kiến được thực hiện trong năm học 2022-2023 là từ tháng 9 năm 2022 
đến tháng 02 năm 2023.
 2.2. Đánh giá thực trạng.
 Hoạt động hình thành kiến thức là một trong những hoạt động cơ bản, đóng 
vai trò quan trọng và là hoạt động trọng tâm của bài học trong dạy học Lịch sử. 
Qua hoạt động này giáo viên sẽ giúp học sinh xây dựng kiến thức mới của bản 
thân trên cơ sở đối chiếu kiến thức, kinh nghiệm sẵn có với những hiểu biết mới; 
kết nối hoặc sắp xếp kiến thức cũ và kiến thức mới dựa trên việc phát biểu, viết 
ra các khái niệm, kết luận hay công thức mới.
 Thực hiện chương trình phân môn Lịch sử trong Chương trình phổ thông 8
người thành người đã hoàn thành. Bên cạnh đó vẫn còn một bộ phận học sinh chỉ 
xem hình ảnh mang tính minh họa, quan sát mang tính chất trực quan chưa hình 
thành các biểu tượng lịch sử, chưa khai thác rõ bản chất, thông tin qua hình ảnh 
này.
 2.2.1. Kết quả đạt được.
 Với trách nhiệm của giáo viên dạy phân môn Lịch sử, đã tiến hành khảo sát về 
thái độ học tập, kết quả bài kiểm tra thường xuyên phân môn Lịch sử tại lớp 6A 
trường Trung học cơ sở An Hải, năm học 2022 - 2023 trước tác động với kết quả 
như sau:
Bảng 1: Kết quả khảo sát trước tác động thái độ học tập phân môn Lịch sử trong 
hoạt động hình thành kiến thức có khai thác kênh hình tại lớp 6A trường Trung 
học cơ sở An Hải - Năm học 2022 - 2023.
 Nội dung Tổng số Kết quả
 1. Em đánh giá như thế nào học sinh a.Hiệu quả. b.Minh c.Phân vân, 
 về vai trò của kênh hình họa. chưa rõ.
 trong hoạt động hình thành Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ
 kiến thức của phân môn Lịch lượng (%) lượng (%) lượng (%)
 sử? 34 12 35,3 15 44,1 07 20,6
 a. Mang lại hiệu quả cao.
 b. Mang tính minh họa.
 c. Phân vân, chưa xác định 
 rõ.
 Bảng 2: Kết quả bài kiểm tra thường xuyên trước tác động của lớp 6A trường 
 Trung hoc cơ sở An Hải - Năm hoc 2022 - 2023
 Kết quả bài kiểm tra thường xuyên.
 Tổng số học 
 Điểm chưa 
 sinh Điểm tốt. Điểm khá. Điểm đạt.
 đạt. 10
quan trong việc giáo dục ý thức học tập cho học sinh như Liên Đội, Đoàn thanh 
niên, Hội cha mẹ học sinh và giáo viên bộ môn trong nhà trường.
 Tính tích cực của một bộ phận học sinh trong việc xác định đúng về động cơ, 
mục đích học tập. Từ đó chủ động tích cực tìm kiếm hình thức, phương pháp học 
tập ngày hiệu quả hơn.
 Tính năng động, dám nghĩ dám làm, quá trình đầu tư hiệu quả của giáo viên 
mà nhất là lựa chọn phương pháp dạy học tác động phần lớn theo hướng tích cực 
đến động cơ và chất lượng học tập bộ môn.
 Bên cạnh đó vẫn còn một vài hạn chế mà nguyên nhân là do:
 Đặc trưng bộ phân môn Lịch sử mang tính xã hội với nhiều mốc thời gian, sự 
kiện khó nhớ, việc tái hiện lịch sử chỉ mang tính tương đối giúp cho học sinh hiểu 
một phần nào đó về quá khứ. Nên việc đam mê, sự hứng thú học tập bộ môn ở 
học sinh chưa cao.
 Quan niệm của một bộ phận phụ huynh, học sinh cùng với một số định kiến 
trong xã hội về môn học chính, môn học phụ; môn học cần phải học và môn học 
chỉ học sơ qua, cũng tác động đến tâm thế học tập bộ phân môn Lịch sử của một 
số học sinh.
 Quá trình đầu tư, nghiên cứu chuyên môn mà nhất là đổi mới phương pháp, kĩ 
thuật và thiết bị dạy học theo hướng hình thành và phát triển các phẩm chất và 
năng lực ở học sinh của một bộ phận giáo viên bộ môn chưa tương xứng.
 Phương pháp truyền thụ kiến thức, hình thành kĩ năng cho học sinh chỉ dừng 
ở mức độ cung cấp kiến thức chưa khai thác hướng dẫn học sinh thực hành thông 
qua kênh hình để bước đầu hình thành biểu tượng lịch sử. Từ đó vận dụng vào 
dựng và tái hiện lịch sử một cách sinh động.
3. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN.
 3.1. Căn cứ thực hiện .
 Thực hiện theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 
của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Ban hành Chương trình Giáo dục phổ 
thông; Thông tư số 22/2021/TT-BGDĐT ngày 20 tháng 7 năm 2021 của Bộ 12
lịch sử, từ đó hình thành biểu tượng lịch sử.
 Hai là kênh hình có một vai trò, ý nghĩa quan trọng trong dạy học lịch sử.
 Trong dạy học lịch sử phương pháp trực quan góp phần quan trọng trong việc 
hình thành biểu tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện lịch sử.
 Phương tiện trực quan giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu những hình ảnh, kiến 
thức lịch sử. Qua đó phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn 
ngữ của học sinh. Học sinh nhận xét, phán đoán, hình dung quá khứ được phản 
ánh, minh họa như thế nào.
 Sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử là cách thức giáo viên sử dụng hình 
ảnh để học sinh tri giác, tìm hiểu đối tượng học tập. Nó là công cụ hay điều kiện 
để giáo viên và học sinh sử dụng làm khâu trung gian tác động vào đối tượng dạy 
học, có chức năng khơi dậy, dẫn truyền đến đối tượng dạy học.
 Kênh hình là nguồn tri thức, phong phú và đa dạng, góp phần tạo biểu tượng, 
phát triển trí tuệ, nâng cao năng lực nhận thức cho học sinh trong quá trình học 
tập.
 Ví dụ khi dạy bài Nhà nước Văn Lang, Âu Lạc dạy 
 về phần tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang giáo viên 
 yêu cầu học sinh vẽ lại hình 14.2 sơ đồ tổ chức bộ 
 máy nhà nước Văn Lang và tự nắm kiến thức theo sơ 
 đồ với một số câu hỏi gợi ý như: “Đứng đầu nhà nước 
 là ai?”, “ Giúp việc cho vua là ai?”, “Dưới cấp trung 
 ương là cấp nào? Ai đứng đầu?”.
Hình 2 (14.2)- Sơ đồ tổ chức bộ
máy nhà nước Văn Lang.
 Kênh hình góp phần đa dạng hóa phương tiện và đổi mới phương pháp dạy 
học, gây hứng thú học tập cho học sinh, rèn các kỹ năng nhận thức, kênh hình 
còn là phương tiện để trình bày kiến thức lịch sử, giúp biểu diễn trực quan qua 
kênh chữ. Sử dụng kênh hình trong dạy học sẽ giúp học sinh ghi nhớ kiến thức 
dễ dàng và bền vững hơn. 14
sự kiện để tiếp nhận, hiểu sâu sắc hơn về kiến thức.
 Đảm bảo rèn luyện khả năng thực hành cho học sinh khi xây dựng và sử 
dụng phương tiện trực quan.
 Sử dụng kênh hình trong dạy học phân môn Lịch sử bao giờ cũng kết hợp 
chặt chẽ với lời nói, tài liệu viết.
 Năm là tổ chức hiệu quả hoạt động hình thành kiến thức trong bài học.
 Hoạt động hình thành kiến thức là một trong bốn họat động học của học sinh. 
Hoạt động này giúp cho học sinh lĩnh hội kiến thức, kĩ năng mới và đưa các kiến 
thức, kĩ năng mới vào hệ thống kiến thức, kĩ năng mới của bản thân.
 Trong hoạt động này thường sử dụng 3 loại câu hỏi gắn với bài học về cơ sở 
khoa học :
 Câu hỏi xác thực( là gì?): Yêu cầu học sinh trả lời trực tiếp về nội dung được 
đề cập trong bài học.
 Câu hỏi lí luận (như thế nào?): Yêu cầu học sinh lí luận, giải thích về những 
khái niệm khoa học trong bài học.
 Câu hỏi đề xuất/ mở rộng( sẽ như thế nào?): Khuyến khích học sinh tìm hiểu 
kiến thức ngoài bài học và đưa ra các ý kiến cá nhân liên quan đến vấn đề đang 
tìm hiểu.
 Phương thức hoạt động tập trung thực hiện tổ chức các nhiệm vụ học tập với 
các yêu cầu như sau:
 Chuyển giao nhiệm vụ học tập: Nhiệm vụ học tập phải rõ ràng và phù hợp với 
khả năng của học sinh, thể hiện ở yêu cầu sản phẩm mà học sinh đó hoàn thành. 
Hình thức chuyển giao nhiệm vụ phải hấp dẫn, hứng thú. Đảm bảo học sinh sẵn 
sàng và tiếp nhận nhiệm vụ.
 Thực hiện nhiệm vụ học tập: Khuyến khích học sinh hợp tác với nhau khi thực 
hiện nhiệm vụ, phát hiện và hỗ trợ hiệu quả học sinh khi gặp khó khăn.
 Báo các kết quả và thảo luận: Hình thức báo cáo phù hợp với nội dung bài 
học, khuyến khích học sinh trao đổi, thảo luận về nội dung học tập.
 Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập: Nhận xét về quá trình thực hiện 16
sinh khác nhận xét, bổ sung, phản biện.
 Bước 4: Kết luận, nhận định: Giáo viên nhận xét, đánh giá và chốt lại kiến 
thức: Sông Ân chảy qua những quốc gia ngày nay: Ân Độ, Pa-kít-tan, Bang- la-
đét. Giáo viên giải thích thêm cho học sinh: sông Ân chảy chủ yếu ở Pa- kít-tan, 
chỉ có một phần nhỏ chảy ở Ân Độ, sông Hằng mới là con sông linh thiêng chính 
của người Ân ngày nay. Hạ lưu của sông Hằng chảy ở Bang-la- đét và đổ vào 
vịnh Ben-gan. Những vùng đất thuộc Pa-kít-tan, Srilan-ca, Bu- tan, Bang-la-đét 
ngày nay là những vùng đất có lịch sử gắn bó với Ân Độ thời cổ đại. Văn hóa Ân 
Độ cổ đại góp phần đặt nền tảng cho nền văn hóa của những quốc gia đó ngày 
nay.
 Hay đối với mục II- Xã hội Ân Độ cổ đại, giáo viên cần thực hiện:
 Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập: Giáo viên cho học sinh tìm hiểu 
thông tin mục II, kết hợp với quan sát sơ đồ hình 8.2 thảo luận theo bàn:
 Em hãy cho biết đẳng cấp nào có vị trí cao 
 nhất, đẳng cấp nào có vị trí thấp nhất trong 
 xã hội Ẩn Độ cổ đại?
 Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập: 
 Học sinh làm việc cá nhân, tìm hiểu thông 
 tin mục II, kết hợp với quan sát sơ đồ hình 
 8.2 thảo luận theo bàn trên cơ sở giáo viên 
 Hình 4(8.2)- Sơ đồ các đẳng cấp trong hướng dẫn, hỗ trợ học sinh khi quan 
 xã hội Ân Độ cổ đại. sát sơ đồ biểu thị dưới dạng tam giác 
đều( lưu ý ở đáy tam giác và đỉnh về độ rộng tương ứng với số lượng các đẳng 
cấp trong xã hội Ấn Độ cổ đại, từ đó tìm hiểu nguyên nhân có sự phân biệt này....
 Bước 3: Báo cáo và thảo luận: Giáo viên mời 1-2 học sinh trình bày, mời 
các học sinh khác nhận xét, bổ sung.
 Bước 4: Kết luận, nhận định: Giáo viên đánh giá, nhận xét, chốt kiến thức: 
Vị thế cao nhất Brahman-Tăng lữ. Vị thế thấp nhất là sudra-những người thấp 
kém trong xã hội. 18
 Nét đặc sắc của công trình được thể hiện như thế nào?
 Em có suy nghĩ/ nhận xét gì về giá trị lịch sử của công trình lịch sử này?
 Sau khi định hướng hệ thồng câu hỏi để khai thác nội dung, giáo viên xây 
dựng bảng tiêu chí đánh giá, khai thác và sử dụng kênh hình như sau:
 Học sinh biết quan sát, nhận diện đúng loại tranh ảnh lịch sử.
 Khai thác nội dung lịch sử được phản ánh qua công trình.
 Biết nhận xét, đánh giá lịch sử qua kênh hình.
 Với bảng định hướng đặt câu hỏi và bảng tiêu chí đánh giá, khai thác và sử 
dụng kênh hình trong dạy học lịch sử giúp học sinh dễ dàng nhận dạng Kim tự 
tháp Kê-ốp là một trong những đại công trình thuộc lĩnh vực kiến trúc, được xây 
dựng thời cổ đại bởi các Pha-ra-ông Ai Cập. Đây là công trình được xây dựng 
của con người cổ đại trong một thời gian dài; phản ánh quá trình chuyên chế và 
quyền lực của những người đứng đầu nhà nước cổ đại thời bấy giờ. Kim tự tháp 
Kê- ốp là niềm tự nào của người dân Ai Cập và là kì quan của nhân loại thời cổ 
đại.
 Tranh ảnh là chân dung nhân vật lịch sử: Đây là tư liệu lịch sử được chụp, vẽ 
lại về một nhân vật lịch sử của một quốc gia, dân tộc có vai trò và tầm ảnh hưởng 
rộng đối với sự phát triển của xã hội đương đại.
 Đối với loại tranh ảnh lịch sử này giáo viên xây dựng bảng định hướng đặt các 
câu hỏi hướng dẫn học sinh khai thác như sau:
 Em biết gì về nhân vật lịch sử này? Nhân vật này có những công lao, đóng góp 
gì cho lịch sử?
 Lịch sử sẽ như thế nào nếu không có sự xuất hiện của nhân vật này?
 Em có nhận xét, đánh giá gì về nhân vật lịch sử này?
 Sau khi định hướng hệ thống câu hỏi để khai thác nội dung, giáo viên xây dựng 
bảng tiêu chí đánh giá, khai thác và sử dụng kênh hình như sau:
 Biết quan sát, nhận diện đúng loại tranh ảnh lịch sử.
 Nêu được đặc điểm nổi bậc của nhân vật (tính cách, công lao ...)
 Học sinh nhận thức được nhân vật chính diện hay phản diện( theo quan điểm