Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm rèn đọc diễn cảm cho học sinh Lớp 4

 THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Một số kinh nghiệm rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4.
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Tiếng Việt (01)/TH
3. Thời gian áp dụng sáng kiến:
 Từ ngày 11 tháng 9 năm 2023 đến ngày 12 tháng 4 năm 2024
4. Tác giả:
 Họ và tên: Bùi Thị Trà Khuy
 Năm sinh: 09/11/1972
 Nơi thường trú: Xuân Thành - Xuân Trường - Nam Định
 Trình độ chuyên môn: Cao đẳng Sư phạm
 Chức vụ công tác: Giáo viên
 Nơi làm việc: Trường Tiểu học Xuân Thành
 Điện thoại: 0369564867
 Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 100%
5. Đơn vị áp dụng sáng kiến:
 Tên đơn vị: Trường Tiểu học Xuân Thành
 Địa chỉ: Xuân Thành - Xuân Trường - Nam Định
 Điện thoại: 03503888110 Từ thực tế dạy môn Tiếng Việt nói chung, và các tiết Đọc nói riêng, hiện 
nay tôi còn thấy băn khoăn về việc dạy và học các tiết này, đặc biệt là phần rèn 
đọc diễn cảm. Vì vậy, làm thế nào để nâng cao chất lượng đọc cho học sinh hơn 
nữa để đáp ứng mục tiêu đào tạo hiện nay? Từ đó tôi đưa ra sáng kiến: “Một số 
kinh nghiệm rèn đọc diên cảm cho học sinh lớp 4 ”.
 II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
 1.1. Thuận lợi:
 Năm học 2023 - 2024 là năm học đầu tiên lớp 4 thực hiện chương trình giáo 
dục phổ thông 2018. Bản thân tôi nhận thấy phần lớn các văn bản truyện, kịch, 
thơ, văn bản miêu tả đưa vào chương trình sách Tiếng Việt 4 đều phù hợp với lứa 
tuổi và vừa sức đối với học sinh. Hệ thống bài học được nâng dần từ dễ đến khó. 
Các bài được tuyển chọn vào chương trình phần lớn là viết cho thiếu nhi có chất 
lượng cao về nghệ thuật.
 Trình bày rõ kiến thức cơ bản về Tiếng Việt, đảm bảo tính khoa học, hệ 
thống và dễ hiểu đối với học sinh Tiểu học. Số lượng các bài Đọc phong phú, đa 
dạng, hay về nội dung, hấp dẫn về hình thức, có hiệu quả thiết thực và được sắp 
xếp hợp lý nhằm giúp cho giáo viên và học sinh dễ dạy, dễ học.
 1.2. Khó khăn:
 Trong quá trình dạy học, tôi nhận thấy thực trạng của việc dạy đọc diễn cảm 
cho các em như sau: hầu hết các em chỉ mới dừng lại ở mức độ đọc thông thạo, 
các em còn đọc đều đều chứ chưa chú ý đến việc đọc hay, đọc diễn cảm. Các em 
thường bắt chước giọng đọc mẫu của thầy cô, chưa tìm ra cách đọc đúng, sáng 
tạo trong quá trình luyện đọc, thậm chí nhiều em còn phát âm sai. Mặc dù các em 
đã học đến lớp 4 rồi nhưng kết quả học đọc chưa đáp ứng được nhu cầu của việc 
hình thành kĩ năng đọc cao nhất là kĩ năng đọc diễn cảm. Việc hiểu và giải nghĩa 
từ, cảm thụ và hiểu kĩ nội dung văn bản còn hạn chế nên dẫn đến đọc sai ngữ 
điệu, thể hiện sai hoặc chưa tốt sắc thái giọng, chưa phân biệt được sự cần thiết 
khi đọc diễn cảm thơ, văn, truyện hay bất cứ một văn bản nào. giọng. Tuy nhiên cái hồn của bài đọc lại tùy ở khả năng cảm nhận của mỗi người, 
thể hiện sự rung động cá nhân khác nhau. Việc đọc mẫu của giáo viên cũng vô 
cùng quan trọng nhưng không phải là một cách áp đặt về cách đọc diễn cảm của 
giáo viên để học sinh có thể bắt chước theo một cách ấy. Vì vậy, trong việc chuẩn 
bị bài, giáo viên phải xác định được cách đọc diễn cảm của mình. Trong giờ học, 
sau khi trình bày phần đọc mẫu giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh biết tại sao 
lại đọc như vậy và gợi ý để học sinh trao đổi về cách đọc diễn cảm của bài đọc. 
Giáo viên không nên áp đặt sẵn giọng đọc của bài.
 Biên pháp 2: Sửa lỗi phát âm
 Như chúng ta đã biết nếu phát âm không đúng thì đọc sẽ sai và không thể 
đọc diễn cảm được. Vì vậy cho nên để đọc diễn cảm được đầu tiên giáo viên phải 
quan tâm đến việc hướng dẫn học sinh phát âm đúng chuẩn những âm khó đọc. 
Trước hết giáo viên cần cho các em thấy rõ tầm quan trọng của việc phát âm 
đúng. Có thể đưa ra một số truyện gây cười do phát âm sai như: Thưa cô cho em 
về lấy vợ (vở),.. .để các em thấy tác hại của việc phát âm sai.
 Một yếu tố rất quan trọng là giáo viên cần phát âm chuẩn xác ở tất cả các 
giờ học, trong mọi lúc giao tiếp để học sinh bắt chước và làm theo. Giáo viên phải 
là tấm gương sáng cho học sinh noi theo, mọi cử chỉ, hành động của giáo viên 
phải mẫu mực. Tuyệt đối giáo viên không được phát âm sai.
 Giáo viên phải luôn luôn có ý thức, thói quen sửa lỗi phát âm cho học sinh 
trong tất cả các môn học cũng như trong giao tiếp giữa thầy và trò. Đặc biệt cần 
chú ý đến tiết Đọc, đây là tiết được đọc và phát âm nhiều. Khi thấy học sinh phát 
âm sai giáo viên phải hướng dẫn tỉ mỉ, kiên trì giúp các em phát âm đúng, đọc 
đúng. Khi học sinh có sự tiến bộ cần khen ngợi, động viên kịp thời, khuyến khích 
các em tiến bộ.
 Giáo viên cần tạo hứng thú học tập cho các em không chỉ trong giờ Tập đọc 
mà cả trong các giờ học khác hướng sự chú ý của các em vào việc nói và trả lời 
đúng chuẩn. Ngoài việc hướng dẫn trong giờ học, trước lớp.. .Giáo viên cũng cần 
phải giúp các em hiểu nghĩa của các từ để giúp cho việc phát âm đúng, đọc đúng. như thế nào? Nội dung và chủ đề chứa chất lý lẽ, tư tưởng tình cảm gì? Thái độ, 
hành động, tính cách của nhân vật, tiến triển của sự việc có mối liên hệ ra sao với 
hoàn cảnh tâm lý xã hội với điều kiện sống thực tại của mỗi con người. Sau khi 
giáo viên đã giúp học sinh làm rõ những câu hỏi trên thì chuyển qua đàm thoại 
bằng các câu hỏi gợi mở để tìm ra những yếu tố chính, từ đó học sinh sẽ xác định 
được cảm xúc của bài: vui, buồn, tự hào, thiết tha, trang nghiêm, sâu lắng, ngợi 
ca... nhịp điệu của bài: Nhanh, hơi nhanh, chậm, hơi chậm... Có hiểu được nội 
dung tư tưởng của tác giả thì mới xác định được giọng đọc toàn bài (nếu là đọc 
thơ phải chú ý đến tính nhịp điệu của ngôn ngữ thơ ca tức là chất nhạc của thơ, 
tránh dừng lại máy móc cuối mỗi dòng).
 Ví dụ: Qua tìm hiểu bài thơ “Điều kì diệu”, học sinh nắm được nội dung 
chính của bài là: Trong cuộc sống này, không ai giống ai, mỗi người đều có vẻ 
riêng của mình. Mặc dù mỗi người một vẻ, nhưng khi hòa vào một tập thể, thì sự 
khác biệt của mỗi người khiến cho tập thể đa dạng hơn, có nhiều màu sắc phong 
phú hơn, bổ sung cho nhau, khiến cho tập thể trở nên thống nhất, hòa quyện. Học 
sinh đã nắm được các hình ảnh, các từ ngữ, chi tiết đẹp, những biện pháp nghệ 
thuật đã sử dụng trong bài thơ.. .Từ đó, học sinh sẽ tìm được giọng đọc phù hợp 
với âm điệu, vần nhịp với từng câu thơ.
 Có bạn thích đứng đầu Có bạn hay giận dỗi Có bạn thích thay 
 đổi Có bạn nhiều ước mơ.
 Như vậy, hiểu nội dung văn bản là rất quan trọng để luyện đọc đúng, luyện 
đọc diễn cảm.
 Biên pháp 6: Rèn kỹ năng đọc đúng ngữ điệu
 l.Sắc thái giọng đọc
 Sắc thái giọng đọc là sự thể hiện những nét khác nhau của thái độ tình cảm, 
tính cách của con người thông qua giọng đọc như: trang trọng, vui tươi, nhí nhảnh, 
nhẹ nhàng, hóm hỉnh, gay gắt, châm biếm, buồn rầu, bực tức. Đối với học sinh 
lớp 4 thì khi đọc diễn cảm sắc thái giọng đọc chỉ đặt ra sau khi tìm hiểu toàn bộ 
nội dung bài giáo viên không nên “chỉ thị”cho các em về giọng đọc buồn hay vui 3. Ngắt giọng biểu cảm
 Bên cạnh việc dạy học sinh ngắt giọng thể hiện đúng quan hệ ngữ nghĩa - 
ngữ pháp còn cần phải dạy học sinh biết ngắt giọng biểu cảm. Đó là chỗ ngừng 
lâu hơn bình thường hoặc chỗ ngừng không lôgic ngữ nghĩa mà do dụng ý của 
người đọc nhằm gây ấn tượng về cảm xúc. Các dấu (...) cũng có khi là sự ngừng 
giọng thể hiện một sự ngập ngừng chưa nói hết hay sự bất ngờ mà người nghe 
đoán ra được.
 4. Nhấn giọng
 Các từ trong câu, các câu trong đoạn văn không phải đọc với giọng đều đều 
như nhau mà có từ, có câu đọc nhấn mạnh hơn, đó là những từ, câu mang ý nghĩa 
nổi bật hơn và nó bộc lộ chủ đề của bài văn, bài thơ.
 5. Đọc đúng ngữ điệu bài văn
 Trong cách hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm đoạn văn, bài văn, giáo viên 
không chỉ dừng lại ở những chỉ dẫn: Em cố gắng đọc hay hơn, cố gắng đọc diên 
cảm hơn, cố gắng đọc vui hơi, đọc cho thiết tha hơn!... Mà giáo viên phải hướng 
dẫn bằng cách chỉ dẫn rõ ràng, nghĩa là: Cần đọc to lên, nhỏ đi, cao giọng lên, hạ 
giọng xuống, ngắt nghỉ ở chỗ này, chỗ kia, kéo dài tiếng này, lớn giọng tiếng 
kia,... phải dạy học sinh làm chủ được chỗ ngắt giọng (kỹ thuật ngắt giọng biểu 
cảm), làm chủ tốc độ (độ nhanh, chậm, chỗ ngân, hay là việc dãn nhịp đọc), làm 
chủ cường độ giọng đọc (đọc to hay nhỏ, nhấn giọng hay lơi giọng) và làm chủ 
các độ (độ cao của giọng đọc, lên giọng hay hạ giọng).
 6. Đọc đúng kiểu câu
 Ngữ điệu câu được chia thành: Ngữ điệu cầu khiến, ngữ điệu mệnh lệnh, 
ngữ điệu kết thúc, ngữ điệu chưa kết thúc, ngữ điệu hỏi, ngữ điệu liệt kê,... như 
vậy đối với kiểu câu cảm, cầu khiến, mệnh lệnh mà trên chữ viết biểu thị bằng 
dấu “!” thì phải đọc mạnh. Những câu cầu khiến mời mọc đề nghị nhẹ nhàng mà 
trên chữ viết thường ghi bằng dấu chấm sẽ được đọc giọng nhẹ hơn.
 7. Đọc đúng nhịp điệu
 Nhịp điệu là sự thể hiện của giọng đọc nhanh hay chậm, khẩn trương hay học diễn ra sôi nổi gây hứng thú học tập cho học sinh, các thầy cô giáo nên kết 
hợp cho học sinh tham gia trò chơi học tập.
 1. Đối với giờ Đọc có lời văn đối thoại
 Giáo viên xây dựng màn kịch gắn với nội dung bài học. Giáo viên tổ chức 
cho cả lớp luyện diễn phân vai theo nhóm, sau đó gọi học sinh thi đua lần lượt 
lên bảng và nhập vai, tất cả các học sinh đều được hoạt động, đều được luyện nói, 
được thể hiện bằng cử chỉ, nét mặt thông qua các nhân vật mà mình nhập vai.
 Qua các giờ học như vậy học sinh yếu có tiến bộ rõ rệt, các em tự tin ở bản 
thân mình hơn. Giờ học diễn ra sôi nổi, học sinh hứng thú học bài.
 2. Đối với bài Đọc khác
 Giáo viên tổ chức trò chơi truyền điện, giáo viên gọi học sinh đọc bài, học 
sinh đó đọc được một đoạn văn, một khổ thơ hay một câu văn, câu thơ, đột nhiên 
cho học sinh đó dừng lại và gọi học sinh khác đọc tiếp bài, cứ như vậy cho đến 
hết.
 Với cách học này, học sinh đều tập trung vào bài, số học sinh được luyện 
đọc nhiều, lớp giữ trật tự.
 Giáo viên tổ chức thi đua đọc theo nhóm xem nhóm nào đọc diễn cảm nhất. 
Khi học sinh đọc bài giáo viên lắng nghe để kịp thời sửa chữa cho những học sinh 
đọc sai, khen ngợi kịp thời đối với học sinh đọc diễn cảm hay có sự tiến bộ hơn.
 Tổ chức thi đọc diễn cảm dẫn đến tiết học hấp dẫn và đạt hiệu quả.
 Biện pháp 8: Rèn tư thế, nét mặt khi đọc diễn cảm
 Tư thế, nét mặt, ánh mắt là những biểu hiện bên ngoài của người đọc có tác 
dụng bổ sung cho ngữ điệu khi đọc diễn cảm.
 Tư thế có thể đứng hoặc ngồi, song giáo viên hướng dẫn học sinh sao cho 
tự nhiên, ung dung, đĩnh đạc tránh đi lại lăng xăng. Giáo viên hướng dẫn học sinh 
nét mặt luôn phải thể hiện được thái độ của người đọc đối với nội dung tác phẩm 
một cách tự nhiên. Đọc một câu chuyện vui nét mặt phải tươi sáng, đọc một câu 
chuyện buồn nét mặt lộ rõ u buồn. Người đọc tỏ thái độ gì sẽ hạn chế sự cảm 
nhận của người nghe tới nội dung bài học. Khi đọc không nên chú ý vào sách và đạt hiệu quả.
 Biên pháp 10: Rèn đọc diễn cảm cho học sinh ở những giờ học khác
 Ngoài việc đọc diễn cảm cho học sinh trong giờ Đọc, cần kết hợp rèn đọc 
diễn cảm cho học sinh trong các giờ học khác (Toán, Viết, Luyện từ và câu, Đạo 
đức, Khoa học,.). Ví dụ: Trong giờ học Toán học sinh trả lời hay đọc yêu cầu bài 
toán, đề bài toán nếu các em phát âm chưa chuẩn còn đọc sai thì giáo viên cần 
phải sửa sai cho các em ngay vì các em nói, đọc đúng thì mới hiểu và nắm tốt 
được nội dung kiến thức của bài học và vận dụng kiến thức đó để làm bài tập.
 Luôn nhắc nhở học sinh, yêu cầu học sinh nói, đọc đúng chuẩn khi trả lời 
các câu hỏi hoặc đọc một câu, một đoạn,...mà giáo viên yêu cầu trong bất kỳ 
trường hợp nào.
 Rèn đọc diễn cảm cho học sinh là cả một quá trình lâu dài và liên tục. Do 
vậy ngoài tiết học chính khoá, giáo viên còn phải tổ chức rèn đọc diễn cảm, thi 
đọc diễn cảm cho các em vào các buổi giao lưu kiến thức trong khối,...
 Biên pháp 11: Kết hợp với gia đình học sinh
 Để rèn đọc diễn cảm cho học sinh có hiệu quả tốt hơn cần phải có sự kết hợp 
giữa việc rèn luyện của giáo viên với sự quan tâm và giúp đỡ của gia đình học 
sinh. Vì vậy, giáo viên phải tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các 
bậc phụ huynh bằng cách trao đổi để phụ huynh biết tác hại của việc đọc sai và 
cách hướng dẫn con em mình không chỉ rèn đọc diễn cảm mà còn cả trong lời nói 
giao tiếp hằng ngày cũng phải nói đúng chuẩn. Thông báo tình hình học tập nói 
chung và việc đọc nói riêng của các em cho phụ huynh biết để phụ huynh có kế 
hoạch dạy bảo con cái học tập, đề nghị phụ huynh cố gắng dành nhiều thời gian 
quan tâm để kèm cặp, kiểm tra việc học hành của con cái, thậm chí có thể trao 
đổi, tranh luận để nói đúng chuẩn cũng như đọc diễn cảm hay nhất.
 III. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN ĐEM LẠI
 1. Hiệu quả về mặt kinh tế: Không
 2. Hiệu quả về mặt xã hội:
 Qua tập trung thực hiện các biện pháp trên trong việc dạy rèn đọc diễn cảm