Sáng kiến kinh nghiệm Kĩ thuật xây dựng câu hỏi trong dạy, đọc hiểu thông qua bài soạn “Người mẹ hiền” ở Lớp 2

 MỤC LỤC
 PHẦN MỞ ĐẦU ...........................................................................................6
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ...........................................................................7
 1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông mới ...........7
 2. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới môn Tiếng Việt ở tiểu học ..............7
 3. Xuất phát từ thực tiễn dạy và học môn Tiếng Việt hiện nay.........7
 II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI .........................................8
 1. Mục đích................................................................................................8
 2. Nhiệm vụ ............................................................................................8
 III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI.......................................9
 1. Nghiên cứu lí luận.................................................................................9
 2. Nghiên cứu thực tiễn...........................................................................9
 3. Phương pháp bổ trợ............................................................................9
 PHẦN NỘI DUNG ..........................................................................................9
 CHƯƠNG I: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY ĐỌC 
HIỂU THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LựC MÔN TIẾNG 
VIỆT Ở TIỂU HỌC............................................................................................9
 I. Cơ sở lí luận ..........................................................................................9
 1. Những hiểu biết cơ bản về dạy học phát triển năng lực ...................9
 2. Yêu cầu dạy học đọc hiểu...................................................................14
 3. Các cấp độ của dạy học phát triển năng lực
 14
 II. Cơ sở thực tiễn .....................................................................................9
 1. Thực tiễn chương trình sách giáo khoa............................................15
 2. Phương pháp dạy học đọc..................................................................17
 3. Kĩ thuật xây dựng câu hỏi trong dạy, đọc hiểu thông qua bài
 soạn “ Người mẹ hiền” .......................................................................20
 CHƯƠNG II : THựC NGHIỆM ...............................................................22
 I. Soạn giáo án.........................................................................................22 PHẦN MỞ ĐẦU
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông
 Chương trình GDPT 2018 là chương trình được xây dựng theo mô hình phát 
triển phẩm chất và năng lực người học. Thông qua những kiến thức cơ bản, thiết 
thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, chương 
trình giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà 
trường và xã hội kỳ vọng. Vì vậy các nghiên cứu về dạy học ở tiểu học nói chung, 
dạy học môn Tiếng Việt nói riêng đều phải xuất phát từ yêu cầu quan trọng hàng 
đầu này.
2. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới môn Tiếng Việt ở tiểu học
2.1. Phát triển kĩ năng giao tiếp: Đọc, viết, nói và nghe
 Chương trình môn Tiếng Việt 2018 thiết kế dựa trên những yêu cầu cần đạt 
về bốn năng lực Đọc, viết, nói và nghe. Các bộ sách giáo khoa mới môn Tiếng 
Việt ở bậc tiểu học có những thay đổi tích cực này.
2.2. Phát triển theo định hướng tích hợp
 Chương trình mới cũng kế thừa và phát triển định hướng tích hợp và phân hoá 
đã được xác lập trong chương trình hiện hành, nhưng phát triển hơn nữa cho phù 
hợp với định hướng của chương trình phát triển năng lực. Chẳng hạn, chương 
trình Tiếng Việt mới ở tiểu học đã thực hiện tích hợp dạy kiến thức tiếng Việt với 
dạy thực hành đọc, viết, nói và nghe, kết nối dạy kĩ năng đọc với kĩ năng viết, kĩ 
năng nói và nghe dựa trên một hệ thống ngữ liệu của bài đọc chung.
2.3. Chương trình mới chú trọng việc phát huy tính tích cực của học sinh
 Chương trình giáo dục phổ thông mới chú trọng việc dạy học theo hướng phát 
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH tích cực hướng tới 
việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, lấy học sinh 
làm trung tâm, tổ chức cho HS được hoạt động để chủ động khám phá, tìm ra 
chân lí và các kiến thức của bài học. 2. Nhiệm vụ:
 - Phát triển được cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học phát triển năng lực 
môn Tiếng Việt của học sinh tiểu học.
 - Khảo sát đánh giá được thực trạng dạy và học môn Tiếng Việt theo định 
hướng phát triển nội dung.
 - Tổ chức thực nghiệm để xem xét tính khả thi của việc đề xuất các biện 
pháp phát triển năng lực trong dạy học đọc hiểu của học sinh.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
 - Luận văn phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu cơ bản liên quan đến 
dạy đọc hiểu theo định hướng phát triển năng lực người học, lý thuyết văn bản 
truyện và văn bản truyện đọc mở rộng.
2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
 2.1. Phương Pháp điều tra, khảo sát
 2.2. Phương pháp phỏng vấn
 2.3. Phương pháp thực nghiệm
3. Các phương pháp bổ trợ
 3.1. Phương pháp chuyên gia để thu thập đánh giá thực trạng và thực 
 nghiệm.
 3.2. Phương pháp xử lí thông tin, số liệu và đánh giá thống kê
 PHẦN NỘI DUNG
 CHƯƠNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC ĐỌC
 HIỂU THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC MÔN TIẾNG
 VIỆT Ở TIỂU HỌC
I. Cơ sở lí luận
 1. Những hiểu biết cơ bản về dạy học phát triển năng lực.
1.1. Khái niệm năng lực
 Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực 
hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. Năng lực gồm dục, nội dung dạy học, đặc trưng môn học, giờ học đổi mới PPDH còn có những 
yêu cầu mới như: được thực hiện thông qua việc GV tổ chức các hoạt động học 
tập cho HS theo hướng chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng 
tự học, nhu cầu hành động và thái độ tự tin. Về bản chất, đó là giờ học có sự kết 
hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác (hình thức 
học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri thức với 
rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc sống; phát huy thế mạnh của các 
PPDH
tiên tiến, hiện đại; các phương tiện, thiết bị dạy học và những ứng dụng của công 
nghệ thông tin. Ngoài việc nắm vững những định hướng đổi mới PPDH như trên, 
để có được những giờ dạy học tốt, cần phải nắm vững các kĩ thuật dạy học. Chuẩn 
bị và thiết kế một giờ học cũng là một hoạt động cần có những kĩ thuật riêng. Tuy 
nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc 
“Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ học tập với sự tổ chức, hướng dẫn của 
giáo viên ” .
1.2. Điểm giống và khác nhau giữa dạy học phát triển năng lực so với dạy 
học định hướng nội dung
1.2.1. Điểm giống nhau:
 - Dạy học phát triển năng lực và dạy học định hướng nội dung đều là một 
quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học 
từng bước có năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các 
giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kỹ năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã 
đạt được để trên cơ sở đó có khả năng giải quyết được các bài toán thực tế đặt ra 
trong toàn bộ cuộc sống của mỗi người học.
 - Quá trình dạy học phát triển năng lực và dạy học định hướng nội dung 
thường bao gồm các bước cơ bản sau:
 Bước khởi động: Kích thích động cơ, thái độ học tập tích cực của học sinh.
 Bước khám phá tri thức, rèn luyện kĩ năng: Tổ chức hoạt động điều khiển 
học sinh để nắm tri thức mới, củng cố tri thức, rèn luyện kỹ năng. + Thiết kế của chương trình nội dung thường bắt đầu từ mục tiêu giáo dục sau 
đó xác định các lĩnh vực/ môn học, chuẩn kiến thức và kĩ năng, phương pháp dạy 
học và đánh giá.
 * Chương trình giáo dục định hướng năng lực
 - Chương trình giáo dục định hướng năng lực nay còn gọi là dạy học định hướng 
kết quả đầu ra đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng năng 
lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học.
 + Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc 
dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú 
trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị 
cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. 
Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá 
trình nhận thức.
 + Thiết kế của chương trình năng lực trước hết cần xác định các năng lực cần 
trang bị và phát triển cho học sinh. Từ các năng lực này mới xác định các lĩnh 
vực / môn học bắt buộc cần thiết có vai trò trong việc phát triển năng lực; sau đó 
phải xác định được chuẩn năng lực cho mỗi giai đoạn cấp/lớp; tiếp đến là xác 
định những năng lực mà mỗi môn học bắt buộc có thể đảm nhận.
 + Chương trình năng lực có nội dung chủ yếu yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi: 
Biết cái gì? Chương trình năng lực luôn đặt ra câu hỏi: Biết làm gì từ những điều 
đã biết?
1.2.3. Bảng so sánh một số đặc trưng cơ bản củ a chương trình định hướng 
nội dung và chương trình định hướng phát triển năng lực
 Chương trình định Chương trình định hướng 
 hướng nội dung phát triển năng lực
 Mục tiêu giáo dục Mục tiêu dạy học được Kết quả học tập cần đạt được 
 mô tả không chi tiết và mô tả chi tiết và có thể quan Đánh giá kết quả Tiêu chí đánh giá được Tiêu chí đánh giá dựa vào 
 học tập của HS xây dựng chủ yếu dựa năng lực đầu ra, có tính đến 
 trên sự ghi nhớ và tái sự tiến bộ trong quá trình học 
 hiện nội dung đã học. tập, chú trọng khả năng vận 
 dụng trong các tình huống 
 thực tiễn.
2. Yêu cầu của dạy học đọc hiểu theo định hướng phát triển năng lực môn 
Ngữ văn nói chung và môn Tiếng Việt ở tiểu học nói riêng
 Tổ chức hoạt động dạy học đọc hiểu theo định hướng phát triển năng lực môn 
Tiếng Việt ở tiểu học nhằm hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho HS. 
Vì vậy, đề tài cần định hướng rõ những năng lực cần hình thành cho học sinh qua 
việc tích hợp các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả, Tập làm văn, bao 
gồm cả năng lực chung và năng lực chuyên biệt. Những năng lực đó là: năng lực 
giải quyết vấn đề thực tiên; năng lực sáng tạo; năng lực hợp tác; năng lực quản 
lý; năng lực giao tiếp tiếng Việt; năng lực cảm thụ văn học. Trong qua trình dạy 
học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, giáo viên chỉ là người tổ 
chức, điều khiển các hoạt động dạy học, học sinh tích cực học tập, học sinh được 
bộc lộ, thể hiện năng lực. Học sinh là nhân vật trung tâm trong giờ học. Điều quan 
trọng là trong tất cả các biện pháp đó, giáo viên đều phải định hướng hình thành 
năng lực cho học sinh. Việc dạy học theo phát triển năng lực của học sinh trong 
giúp nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt, tạo sự hứng thú, niềm say mê yêu thích 
môn học và rèn kĩ năng Đọc - viết - nghe và nói tốt nhất cho học sinh. Từ đó giúp 
các em thêm yêu Tiếng Việt cũng như nâng cao năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng 
lực trình bày trước tập thể. của các em được nâng cao nên tìm hiểu biết để nhìn ra thế giới xung quanh và 
quá trình nhận thức của các em có chiều sâu hơn. Đồng thời phát huy óc sáng tạo 
và khả năng tư duy như quá trình phân tích tổng hợp cho các em.
 - Mặt khác, phân môn Tập đọc có nhiệm vụ rèn kĩ năng đọc cho học sinh. Đọc 
là một hoạt động của lời nói là quá trình chuyển dạng chữ viết sang lời nói âm 
thanh là quá trình chuyển tiếp hình thức chữ viết thành đơn vị nghĩa không có âm 
thanh. Cả hai hình thức trên đều không thể tách rời nhau . Chính vì vậy, dạy đọc 
có một ý nghĩa rất to lớn ở Tiểu học. Nó đã trở thành một đòi hỏi cơ bản đầu tiên 
đối với người đi học.
 - Xuất phát từ quan điểm chung là dạy Tập đọc kết hợp dạy ngữ và rèn đọc tiếng 
mẹ đẻ, thực tế hiện nay ngành giáo dục nói chung và bậc tiểu học nói riêng, đã và 
đang tiến hành đổi mới phương pháp dạy học đối với tất cả các môn học trong đó 
có môn Tập đọc. Hiện nay ở nhà trường Tiểu học, việc rèn luyện kỹ năng đọc đạt 
kết quả chưa cao. Có thể có nhiều nguyên nhân, song nguyên nhân lớn nhất có lẽ 
là cách thức về phương pháp rèn đọc chưa được coi trọng. Vì vậy việc dạy học 
cho học sinh có ý nghĩa to lớn. Thông qua dạy học, giáo viên giúp cho học sinh 
đọc đúng, đọc hay và bồi dưỡng cho các em cái hay cái đẹp trong cuộc sống. Đó 
chính là cơ sở dạy học cho học sinh trưởng thành và phát triển cả về trí tuệ và tâm 
hồn, nhân cách và tri thức.
 - Với học sinh lớp 2 các em bước đầu biết đọc thì giáo viên cần hướng dẫn, đọc 
đúng, đọc nhanh, đọc lưu loát trôi chảy. Từ đó người giáo viên thấy rõ và xác 
định được việc dạy học tập đọc cho học sinh Tiểu học nói chung học sinh lớp 2 
nói riêng là một việc làm hết sức cần thiết. Chúng ta phải làm thế nào để thông 
qua môn tập đọc giúp học sinh không những đạt được năng lực đọc mà phải hiểu 
nội dung của văn bản và các thể loại từ văn xuôi đến thơ ca. Hiểu được ý đồ của 
tác giả và bút pháp nghệ thuật mà mỗi tác giả đã thể hiện trong tác phẩm. Giáo 
viên phải tìm phương pháp tiếp cận làm cho học sinh có cảm tình với bài đó, thúc 
đẩy học sinh biểu lộ tình cảm, thái độ tự nhiên thông qua giọng đọc.
 - Mặt khác việc dạy đọc đúng cho học sinh đã có từ lâu và cũng có nhiều tài đọc hiểu với hai mức độ, bao gồm cả đọc thẩm mĩ trong đó.
 1.2. Thực tiễn dạy và học của giáo viên và học sinh
 * Giáo viên
 - Ưu điểm: Trong những năm qua, đội ngũ giáo viên đã thực hiện đổi mới 
phương pháp dạy học và đã đạt được những thành công nhất định. Một số GV đã 
khai thác triệt để nội dung kiến thức bài dạy, phát huy tính tích cực của HS, giúp 
học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức. Đây là điều quan trọng làm tiền đề để chúng 
ta tiến tới việc dạy học phát triển năng lực của người học.
 - Hạn chế: Sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học phát huy 
tính tích cực tự học của học sinh chưa cao. Dạy học còn nặng về truyền thụ kiến 
thức, dạy học sinh ghi nhớ thông tin, chưa chú trọng tạo năng lực sử dụng ngôn 
ngữ thực sự cho HS. Sự tiếp nhận, khả năng truyền thụ nội dung, kiến thức, kỹ 
năng theo hướng phát triển năng lực của học sinh còn hạn chế.
 * Học sinh
 - Ưu điểm: HS hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và 
lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để HS tiếp tục học cấp 
học tiếp theo.
 - Hạn chế: Việc tiếp cận và tìm tòi những thông tin phục vụ cho bài học còn 
hạn chế. Một số học sinh chưa có phương pháp học tập phù hợp, hạn chế khả 
năng sáng tạo và năng động, chưa tích cực trong việc tìm tòi nghiên cứu bài, học 
sinh học còn thụ động, lúng túng khi vận dụng vào thực tiễn. “ Văn hóa đọc” chưa 
phát triển nên học sinh còn rất thụ động trong hoạt động đọc, nhất là đọc hiểu văn 
bản văn học.
 2. Phương pháp dạy học đọc
 - Có thể thấy trong việc dạy kĩ năng đọc, người giáo viên cần nắm được một số 
phương pháp theo hai nhóm sau:
 + Phương pháp dạy kĩ thuật đọc (chủ yếu với cấp tiểu học) như phương pháp 
dạy đọc đúng, đọc thầm, đọc to, đọc diễn cảm, đọc phân vai...
 + Phương pháp dạy đọc hiểu (có ở cả ba cấp) cho ba kiểu loại văn bản lớn: văn